16 Eylül 2012

,

Victor Jara’nın Müziği


Şair ve Zorba: Victor Jara’nın Müziği
ve Zalim Pinochet’nin Mirası
Diktatörün doksan bir yaşında ölmesiyle ilgili olarak şu söz akla geliyor hemen: “Sadece iyiler gençken ölürler.” Diktatörün ölümünden birkaç gün sonra bazıları hemen onu bağışlama yarışına girdiler. Bunlar için Pinochet, “komünizm”e karşı kıymetsiz bir istihkâm duvarından başka bir şey değildi ya da o Şili ekonomisini bugünkü hâline getirdi, otuz bin insana işkence etti, binlerce insanı katletti ama bunlar onun yaptığı hizmetlerin sıradan bedelleriydi.
Bu sözleri 1973’teki darbeden hemen sonra toplama kampına dönüştürülen Estadio Chile futbol stadyumundaki binlerce insana söylemek gerek. Orada binlerce muhalif ve eylemci tecavüz, işkence ve katliamla yüzleşti. Bu insanlar arasında bir şarkı sözü yazarı ve devrimci olan Victor Jara da vardı.
On yıldan az bir süre zarfında Jara Şili’nin en popüler şarkıcısı oldu. O halkın gerçek müziğini yaratmak için İspanyol ve yerli müziklerini harmanlayan Latin Amerikalı müzisyenler hareketi, Nueva Canción (Yeni Şarkı) geleneğinin ayrılmaz bir parçasıydı. ABD’de halk müziğinin büyük bir patlama yaşaması ile birlikte dünya genelindeki müzik piyasası da “protest müziğin” ticarî kimi versiyonlarının akınına uğradı. Nueva Canción en gerçek hâliyle folk müziğinin bilinçli bir alternatifiydi. Ülkelerinde artan sefalet ve ABD çıkarlarına dönük teslimiyete karşı giderek artan ölçüde öfkelenen insanlar Nueva Canción’da kendi yurtlarını buldular. Jara bu geleneğin en iyi örneklerini verdi: “ABD emperyalizmi müzik aracılığıyla gerçekleşen iletişimin büyüsünü gayet iyi anlıyor ve gençlerin kafasını ticarî saçmalıklarla dolduruyor. […] ‘Protest şarkı’ ifadesi artık geçerli değil, çünkü bu ifade gayet muğlâk ve tümüyle yanlış kullanılıyor. Ben ‘devrimci şarkı’ ifadesini tercih ediyorum.”
Nueva Canción’u ayrı bir yere yerleştiren, işte bu devrimci ruh. Jara’nın şarkıları derinlemesine samimi ve ümitvar. O, sadece sefalet, sömürü ve emperyalizm değil sıradan insanların direnişindeki güçle ilgili de şarkılar söylüyor. Onun şarkısı “Manifiesto" bu gerçeği tüm çıplağı ile gösteriyor:
Violeta Parra’nın da söylediği gibi:
Benim şarkım amacını buldu artık
Evet, gitarım bir işçi benim
Bahar gibi ışıldıyor, bahar gibi kokuyor
Gitarım para ve iktidara tamah eden katiller değil
Emek harcayanlar için
Gelecek o emekçilerin ellerinde çiçeklenecek
Jara’nın popülaritesinin arttığı günlerde Şili işçi sınıfı da sosyalist Salvador Allende’nin başkanlık kampanyası ve onun Unidad Popular (Halkın Birliği) koalisyonu etrafında toplaşıyor. Nueva Canción’a mensup diğer sanatçılarla birlikte Jara da tüm kalbiyle Allende’yi destekliyor. Şarkıları Unidad Popular’ın yaşayan özü oluyor. Jara’nın da katıldığı, Estadio Chile’de düzenlenen konser kampanyaya omuz veriyor.
Allende’nin zaferi ardından Jara’nın katkıları daha da yoğunlaşıyor. Şilili ve Amerikalı iş adamları Allende hükümetini devirmek için ellerinden geleni yapıyorlar. Bu gelişmeler üzerine kendi çıkarları adına işçiler harekete geçiyor. Jara 11 Eylül 1923’e dek halkın attığı her adımda yerini alıyor. Sonra muhalifler ve sendikacılarla birlikte, Allende’yi desteklemek için üç yıl önce konser verdiği stadyuma götürülüyor.
Muhafızlar şarkılarından ötürü onu herkesten ayırıp dövüyorlar. Bileklerini ve ellerindeki tüm kemikleri kırıyorlar. Sonra alay edercesine eline bir gitar verip “şimdi çal bakalım” diyorlar. Kırık elleri ve gözlerinden dökülen yaşlarla Unidad Popular’ın marşını söylemeye başlıyor. Stadyumdaki kalabalık ona eşlik ediyor. Bunun üzerine muhafızlar onu vuruyorlar ve o gün stadyumda öldürülenlerin gömüldüğü bir toplu mezara atıyorlar onu.
Pinochet, Jara’nın tüm albüm kayıtlarını ve nota kâğıtlarını yaktırıyor. Şili’den kaçan dul eşi Joan sayesinde şarkıları faşizmin elinden kurtuluyor. Pinochet ülkede devrimci Nueva Canción’a ait tüm izleri silmek istiyor, öyle ki geleneksel yerli enstrümanları bile yasaklanıyor.
Ama diktatör başaramıyor. Dünya Pinochet’nin tanklarının Santiago caddelerinde yürüyüşünü korkuyla izlerken Victor Jara kontrolden çıkmış bir yangın misali, her yeri sarıyor. Nueva Canción dünya genelinde birçok şarkı yazarını ve şairi etkiliyor. Jara anısına İngiliz yazar Adrian Mitchell bir şiir kaleme alıyor ve bu şiir Arlo Guthrie tarafından bestelenip icra ediliyor:
Victor stadyumda ayakta,
Sesi cesur ve güçlü.
Dost tutsaklar için şarkı söylüyor
Muhafızlar sesini kesene kadar.
Elleri yetenekli, elleri kibar.
Jara, en temel insanî değerlerini kazanmak için mücadele eden milyonların - Pinochet’nin 1990’da defolup gitmesine dek demir yumrukla yönettiği halkın- mücadelesinin ayrılmaz parçası olan şarkılar söylediği için tehlikeli bir isim. Halk müziği icra eden İskoç müzisyen tüm içtenliği ile şunu söylüyor: “Müzik ve politika iç içe geçmelidir. […] CIA ve onun haydutlarının çıkarlarına aykırı buldukları için Jara’yı katlettiklerini her yerde haykırmak gerek.”
Jara’nın müziği gerçek manada halkın müziği. Vefatı ardından nesiller boyu birçok isme ilham vermiş olmasının nedeni de bu. O sadece Latin Amerika’nın halk müziği geleneği dâhilinde değil, dünya genelinde birçok sanatçı tarafından hatırlanmaya devam ediyor. Clash, U2 ve hatta seksenlerin pop yıldızları Simple Minds bile şarkılarında Jara’yı hürmetle anıyorlar. Jara’nın katledildiği stadyumun ismi 2003’te Victor Jara Stadyumu olarak değiştirildi.
Mezarının parçalanmasından korkulduğu için Pinochet’nin cesedi yakılıp külleri tüm diktatörlerin sonuna ilişkin bir ifade olarak rüzgâra savruldu.
Pinochet cani diktatörlüğünü, Jara ise halk ozanlığını miras bıraktı. Pinochet binlerce insanı sefalete mahkûm etti, Jara ise onları ayağa kaldırmaya çalıştı. Pinochet’ye ait kayıtlar bizlere bir gücün ne denli kötü olabileceğini gösteriyor, Victor Jara’nın hayatı ve müziği ise bu türden güçlere karşı mücadele etmek için gerekli ilhamı vermeye devam ediyor.
Alexander Billet
16 Aralık 2006

0 Yorum: