[Demokratik Öğrenci Örgütü’nün 1 Mayıs
afişi]
1
Mayıs 1979’da yüz binlerce İranlı, Uluslararası İşçi Günü’nü kutlamak için
sokaklara döküldü. Şikago’da 1886’da meydana gelen Haymarket ayaklanmasını
kutlamak amacıyla İkinci Enternasyonal tarafından başlatılan bir halk festivali
olarak 1 Mayıs, tüm dünya genelinde solcu örgütlerce benimsenen bir tatil
hâline geldi.
[Halkın Mücahidleri’nin 1 Mayıs afişi]
İranlı
solcu gruplar, 1 Mayıs İşçi Günü’nü 1920’ler gibi erken bir tarihte kutlamaya
başlarlar. 1941’de Rıza Şah’ın iktidardan indirilmesi sonrası yasaklanmayan 1
Mayıs için 1944’te Şuraye Mutehediye Merkezî’yi (“Birleşik Sendikalar
Merkez Şurası”) teşkil etmek amacıyla birçok işçi sendikası biraraya gelir.
Sonraki yıllarda işçi hareketi büyümeye devam eder ve 1 Mayıs törenleri
birleşen işçi sınıfının artan gücünü ortaya koyar. Tude’nin etkisinin zirvede
olduğu kırklı yıllar boyunca Tahran’da tertiplenen 1 Mayıs gösterilerine seksen
binden fazla insan katılır. Ancak işçi hareketinin hâkimiyeti kısa ömürlü olur.
1953 darbesi sonrası sendikacılık, yasaklamalar ve kitlesel tutuklamalar
üzerinden imha edilir. 1 Mayıs törenleri, ancak Pehlevi döneminin son
yıllarında izinli hâle gelir.
Pehlevi’nin
tatbik ettiği devlet baskısının ortadan kalktığı ve iktidarın Humeynîci
güçlerin eline geçtiği 1979-1981 döneminde somutluk kazanan devrimci dönem,
halkın kütlesel manada seferber edildiği bir dönemdir. Uluslararası İşçi Günü,
işçilerle dayanışma içinde olan ve taraftarlarını örgütleme imkânı bulan
seküler ya da dinî tüm politik örgütlerin rekabet ettiği ideolojik bir savaş
alanı hâline gelir. Afişler gibi görsel malzemeler, devrimin ilk yıllarındaki
çoğulcu yapıyı yansıtmaktadır. Dönemin örgütlerince dağıtıma sokulan muhtelif
afişlere bakıldığında, politik hiziplerin benzer motifleri ve ikonaları nasıl
kullandığı görülebilir.
İranlı
solcu örgütler, işçinin yüceltilmesi üzerinden, İran’daki mücadeleleri
uluslararası toplumun geri kalan kısmıyla ilişkilendirmeye çalışırlar. Bu
afişlerde Marksizme özgü simgeler ön plana çıkar: ağır makineler, işçi kasketi
ve fabrika bacaları sanayileşmiş toplumun geleneksel Marksizmini kutlamak
amacıyla resmedilir. Solcu 1 Mayıs afişleri, Avrupa ve Latin Amerikalı
sosyalist hareketlerce kullanılan afişlere özenen, sosyalist gerçekçi bir tarza
sahiptir. Enternasyonalist semboller, solcu örgütlerin kapitalist ve
emperyalist güçlere karşı kitlelerin kolektif manada seferber edilmesi fikrine
sarılmalarına imkân verir.
[Yumruk ve kızıl laleli bir 1 Mayıs afişi]
[“Dünyanın
İşçileri, Birleşin!”]
İlk
iki afiş, Pehlevi devletine karşı faaliyetlerine 1971’de başlamış
Marksist-Leninist bir gerilla grubu olan Halkın Fedaileri’ne aittir. Soldaki
afiş, büyük bir çarkın önünde bir demet lale tutan kızıl bir yumruğu resmeder.
Fabrikalar ve fabrika bacaları gibi endüstriyel altyapı unsurları ile petrol
kuyuları arka plana yerleştirilmiştir. Endüstriyel teknolojinin temel bir
bileşeni olan çark, tüm makinelerin bir delili ve rasyonalizm, doğruluk ve
standardizasyon ilkelerinin bir amblemi olarak iş görür.
Aynı
şekilde, sağdaki afişse sosyalist gerçekçi estetiğe başvurur. Bir grup kadın ve
erkek hep birlikte kızıl bir bayrağı yukarı kaldırmaktadır. Bu afişte, özel bir
görevi yerine getirmek için işbirliği kurmanın ve kolektif bir hareket içine
girmenin önemi üzerinde durulmaktadır. Afişte, Komünist Manifesto’ya
atıfla (“Proletarier aller Länder vereinigt Euch”), “Dünya işçileri,
birleşin!” yazmaktadır. Yazı bir anlığına görmezden gelinecek olursa, afişin
1979 yılında Berlin, Moskova ya da 1 Mayıs’ın kutlandığı herhangi bir şehrin
sokaklarına asılması pekâlâ mümkündür.
[Tude’nin 1 Mayıs afişleri]
İki
afiş de Tude’ye aittir. 1941’de Rıza Şah’ın tahttan indirilmesinden hemen sonra
hazırlanmıştır. Tude, İran Devrimi esnasında mevcut sol muhalif örgütlerin en
eskisi ve en oturmuş örgütüdür. Ancak yetmişlerde Tude, Şah’ın istihbarat
örgütünün baskıları sebebiyle, gücünü önemli ölçüde yitirir. Soldaki afiş,
yitirilen yoldaşlarının yasını tutan gözü yaşlı bir işçiyi resmetmektedir.
İşçiyi temsil eden bir karanfil kalbinin üzerine iliştirilmiştir.
Sağdaki
afiş ise Avrupa’daki sosyalist geleneğin ortak mecazına atıfla, endüstri ve
tarımın birliğini resmetmektedir. Uluslararası sosyalizme yönelik bu
anıştırmalarla İran işçi hareketi en geniş manada dünya devrimi ve işçi
dayanışması bağlamına yerleştirmek istenmiştir. Ancak aşina olmayan insanlara
bu tarz biçimsel yaklaşımlar yabancı gelecektir, zira biçimsel unsurlar burada
İran’ın kültürel bağlamına uyarlanmamıştır.
[“İslam İşçinin Yegâne Destekçisidir.” İslamî Cumhuriyet
Partisi’nin 1 Mayıs afişi]
[İslamî Cumhuriyet Partisi’nin dağıttığı, fabrika ve işçi
resimleri bulunan 1 Mayıs afişi]
Humeynîcilerin
1 Mayıs’ı “İslamîleştirmek” için sol akımlara, solun retoriğine ve imgelerine
kendilerini uyarlaması gerçekten şaşırtıcı bir durumdur. 1 Mayıs’ın devrimci
potansiyeline ait sembolik gücü seküler solculara terk etmeye karşı çıkan
Humeynîciler, kitleleri merkeze koyan sembolleri benimseyerek, İslamî tarz
dâhilinde, bu sembolik gücü yeniden tanımlamaya çalışmışlardır. Sıkılı
yumruklar ve endüstriyel ürünler gibi uluslararası kaynaklardan türeyen görsel
devrimci retorikten yola çıkan İslamî Cumhuriyet Partisi, dinî söylemini
geleneksel sola ait görsel motiflerle pekiştirmiştir.
Kur’an
ayetleri İslamî 1 Mayıs afişlerine
eklenir. Suret ve nakış gibi hat sanatı örnekleri 1 Mayıs
afişlerinin ilahi kesinliğini teşkil eden unsurlardır. Solculara ait ikonaların
kutsal metne özgü mesajlarla birleştirilmesi suretiyle dinî örgütler, dinî
kozmolojiye işçilerin dayanışması meselesini dâhil etme imkânı bulmuşlardır.
Muhtelif ideolojilerin karıştırılması, bu örgütlerin esnekliğinin ve
heterojenliğinin delili gibidir. Söz konusu örgütler, kapsamlı bir devrimci
(hatta kimi zaman çatışmalı) bir mesaj ortaya koymak için dinî, ulusal
kurtuluşçu, anti-emperyalist, hatta Marksist ikonografiden istifade
etmişlerdir.
[“İslam Cumhuriyeti: Ferdiyetin ve işçinin değerlerinin
yetiştiricisi”
İslamî Cumhuriyet Partisi tarafından dağıtılan bir afiş]
[Üzerinde çiçek ve el bulunan 1 Mayıs afişi. İCP afişi]
1981’de
Ayetullah Humeynî ile ittifak kuran politik örgütler, diğer muhalif gruplara
siyaseten üstünlük kurarlar. Ulusal Cephe ve Halkın Fedaileri (Çoğunluk) gibi
ulusalcı ve solcu partiler yasaklanır ve kitlesel tutuklamalar gerçekleşir.
Ayrıca 1 Mayıs’ın devrimci potansiyeli, yerleşik kimi kutlamalarla, üniversite
kampüsleri ve stadyumlar gibi sınırlı alanlara sıkıştırılır. Tatil günü,
Ayetullah Mutehari’nin ölümünün anıldığı “İşçiler ve Öğretmenler Günü”
kapsamına alınır. Uluslararası İşçi Günü, eskiden olduğu gibi bugün de yaygın
bir biçimde kutlanmamaktadır ve İran işçi hareketi değişim için gerekli itici
güç olmayı hâlâ sürdürmektedir.
Rustin Zarkar
1 Mayıs 2013
Kaynak
Ayrıca
bkz. İran Devrimi Afişleri
0 Yorum:
Yorum Gönder